TUVALET ALIŞKANLIĞI
Bebeklerin doğumdan itibaren gösterdikleri bazı fiziksel, davranışsal ve ruhsal değişimler sayesinde anne babalar çocuklarının gelişimini izleme fırsatını yakalar. Bu değişimler arasında bebeğin başını dik tutması, desteksiz oturma, emekleme ve adımlama gibi motor beceriler; gülümsemeye karşılık verme, utanma, anne ve bakım veren kişi dışındakileri yabancılama gibi sosyal davranışlar; agulama, ilk heceler ve sonrasında kelimeler ve kısa cümleler gibi konuşma becerileri yer alır. Bu ve buna benzer düzenli gelişmeler çocuğun sağlıklı büyümesinin aile tarafından izlenmesini sağlar. Tuvalet alışkanlığının kazanılması da aslında bu gelişimsel aşamalardan birinin daha tamamlanmasıdır.
TUVALET ALIŞKANLIĞI KAZANDIRMADAN ÖNCE DİKKAT ETMEMİZ GEREKEN ÖZELLİKLER
1- Tuvaletini tutabilecek kasların gelişmiş olması
2- Dil gelişiminin kendini ifade edebilecek düzeyde olması
EN UYGUN ZAMAN :
Doğal gelişimin bir sonucu olan tuvalet eğitimi için en uygun zaman 24-36 aylar arasıdır. Bu dönem aynı zamanda 2 yaş sendromuna denk geldiği için, çok ısrarcı ve kontrolcü davranmamak önemlidir. Çocuğun hazır olmadan başlandığı durumlarda inatçılık, takıntılı davranışlar gösterme gibi problemlere yol açabilir.
18. aydan önce çocuğun buna fizyolojik olarak hazır olmadığı bilinmeli, eğitim konusunda aceleci davranıp ısrarcı olunmamalıdır. Aynı şekilde ‘nasıl olsa kendiliğinden öğrenir ve söyler’ diye düşünerek tuvalet eğitimini çok geciktirmek, ötelemek de uygun değildir, her iki durum da ileride çocukta bazı ruhsal sorunlara yol açabilir. Tuvalet eğitiminin tamamlanması çocuktan çocuğa değişebilir.
3 yaş sonrası çocukların kreşe başlama yaşı da olduğundan genel beklenti bu döneme dek tuvalet eğitiminin tamamlanmış olmasıdır. Gündüz tuvaletini kontrol edebilmek gece tuvaletinin kontrolünden önce tamamlanmaktadır. Gece altını ıslatma bazen daha uzun sürebilir ve 5 yaşına dek devam edebilir. 5 yaşından büyükse sorun sayılır ve yardım aranmalıdır.
TUVALET EĞİTİMİNE BAŞLAMADAN ÖNCE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DURUMLAR
1. Tuvaletinin geldiğini size haber veriyorsa;
2. İsteklerini sözlerle ifade edebiliyorsa;
3. Basit soyunup giyinme işlemlerini yapabiliyorsa;
4. Gün içerisinde 2-3 saat kuru kalabiliyorsa;
5. Öğle uykusundan altı kuru uyanabiliyorsa;
6. Tuvaletini altına yaptığında bundan rahatsızlığını dile getiriyorsa;
7. Tuvalete çıktığı saatler açısından kısmen bir düzen oluşmuşsa tuvalet alışkanlığının kazanılması için zaman uygun demektir.
Takvim yaşı tuvalet eğitimine uygun olmasına rağmen (24 ay ve üzeri) yukarıda saydığımız koşullar oluşmamışsa, yakın zamanda çocuğun hayatında önemli değişimler yaşanmışsa (ailede herhangi bir kayıp, boşanma, yeni kardeş doğumu, taşınma, yeni bir bakıcı gibi) , eğitimi verecek olan kişi yoğun stres altındaysa, eğitime yeterli sabrı gösteremiyor ve zaman ayıramıyorsa, aile içi tuvalet eğitimi konusunda farklı tutumlar mevcutsa tuvalet eğitimi için uygun koşullar henüz oluşmamış demektir.
BAŞLAMADAN ÖNCE
• Önceden tuvalet kullanımıyla ilgili sözel ifadeler kullanmaktan kaçının : “benim oğlum büyüyünce çişini tuvalete yapacak” vb..
• Başladığınızda “daha hazır değiliz” diye düşündüğünüz anda süreci kesin ve gerçekten her açıdan hazır olduğunu düşündüğünüz zaman tekrar başlayın. Sık sık denemeyin.
• Kokuyorsun, pis olacaksın, bezi çıkartmazsan büyümezsin vb.. ifadeler kullanmayın, kullandırtmayın.
• Ödül-ceza yöntemine başvurmayın. Başarıları abartmayın, hataları büyütmeyin.
• Tuvalet alışkanlığının erken ve hazır olunmayan dönemlerde edinilmesi ilerde farklı problemlere yol açabilir.
-Kendini kontrol etmeyi öğrenmesi için: çocuğunuzu cesaretlendirmeli ve kendi yeterliliğini arttırabilecek aktiviteler sunmalısınız. Ör:Masayı toplamada anneye yardımcı olması, oyuncaklarını toplaması gibi…
Tuvalet alışkanlığının kazanılması doğal gelişimin bir parçasıdır. Herhangi bir hastalık söz konusu değilse yetişkin dönemde tuvalet eğitimini tamamlamamış birisi yoktur. O halde bu durumu bir kabus dönem gibi değerlendirmemek gerekir. Eğitim sürecindeki çocuğun davranışlarına aşırı tepkiler vermek onu korkutabilir. Onu bu süreçte yüreklendirmek, yeni duruma alışabilmesi için fırsat tanımak son derece önemlidir. Çok sabırlı olmak gerekir. Bu dönemde ilerlemeler kadar zaman zaman gözlenebilen gerilemeler de yaşanabilir, öfkelenmeden tuvalet eğitimine devam edilmesi önemlidir. Bazı durumlarda çocuk aşırı tepkiler veriyor, tuvalet eğitimini belirgin bir şekilde kabul etmiyor, reddediyorsa ısrarcı davranılmamalıdır. Böyle direnç durumlarında bir süreliğine (birkaç hafta gibi) ara vermek daha uygun olacaktır. Baskı işe yaramayacağı gibi süreci daha da karmaşıklaştıracak, inatlaşmasına neden olabilecektir.
Tuvalet eğitimi sürecinin bakım verenden çok çocuğun kontrolünde olduğu unutulmamalıdır. Bu nedenle bu görevi bakım verenin üzerine alıp bunu bir başarı meselesi gibi görmesi uygun değildir. Çocukla beraber işbirliği içerisinde ona bu süreçte destek olmak, onu yüreklendirip zaman tanımak, yanında olduğunuzu hissettirmek daha önemlidir. Bu süreç daha önce de bahsedildiği gibi her iki tarafın da hazır olmasını gerektirmekte ve tamamlanması da çocuktan çocuğa değişen belirli bir zaman almaktadır.
TUVALET ALIŞKANLIĞI KAZANDIRMANIN AŞAMALARI:
Tuvalet eğitimi öncesinde çocuğun tuvalete, lazımlık / oturağa, klozet adaptörüne alışmış, bunlar ile tanışmış olması önemlidir.
Bu nedenle lazımlık çocuğun rahatlıkla ulaşabileceği bir yerde olmalıdır. Tuvaleti olsun olmasın ilk günlerde kıyafetle, daha sonraları kıyafetini çıkartarak tuvalete oturma seansları ile alıştırmalar yararlı olacaktır.
Lazımlığını keşfetmesine, sifon ile oynamasına izin verilmelidir.
İlk günlerde çok kısa süre oturmayı kabul edebilir, hemen kalkmak isteyebilir, bu davranışı da olumlu karşılanmalı, baskı yapılmamalıdır, hemen kalkmaması için onunla beraber tuvalette kalmak, oyalanmasına yardımcı olmak işe yarayabilir, zaman içerisinde 5-10 dakikalık oturmalar hedeflenmelidir. Mesela kakası için her yemek öğününden sonra oturma seansı yapılabilir, böylelikle belli bir düzen oluşturulur. Ancak çok uzun süre oturmasını istemek inatlaşmaya neden olabilir, baskı yapılmamalıdır.
Daha sonra çocuğunuzun çiş ya da kakasının geldiğini belli eden davranışlarını izlemeniz (yüz şeklinin değişmesi, bir koltuğun ardına gizlenmesi, yürürken aniden duraksaması gibi), onu tuvalet veya oturağa bu anlarda yönlendirmeniz ikisi arasında bağlantı kurmasına yardımcı olacak ve eğitimi hızlandıracaktır.
Çocuklar uzun süre tuvaletlerini erteleyemediklerinden eğitim sürecinde rahat çıkarılabilen kıyafetler seçilmesi ve hızlıca tuvalete yönlendirilmeleri önemlidir.
Ayrıca kız çocuklarının anneyi ve erkek çocuklarının da babayı izleyip model almaları da tuvalet eğitimini kolaylaştırmaktadır.
Bu süreçte dikkat edilmesi gereken diğer bir konu da çocuğu çiş veya kakasından tiksindirecek davranışlarda bulunulmamasıdır. Çok pis koktu, ne kadar iğrenç gibi ifadeler yaptığı eylemden utanmasına sebep olabilir.
Eğitime başlandıktan sonra çocuğun bezlenmesine son verilmeli, bezden kurtulup özerklik kazanması desteklenmelidir. Bezlenmeye devam edilmesi durumunda tuvalet alışkanlığını kazanması uzayacaktır.
Tuvalet eğitimi sürecinde her çocuk ara sıra çiş kazaları yaşayabilir, bu durumlarda çocuk küçük düşürülmemeli, ayıplanmamalı, cezalandırılmamalıdır.
Altını ıslattığını görünce panikle hareket etmeyin. Hızınız ve ani tepkileriniz olumsuz etkilere neden olabilir.
Temizlik alışkanlıklarını kazandırın. Asla ceza vermeyin.
Altını ıslattığında, üstünü değiştirme işini beraber yapmaya çalışın.
Son olarak ,tuvalet eğitimini pekiştirmek için çocuk tuvaletini yaptığında ona ödülünüzü aferin diyerek sunabilirsiniz. Aferin sadece tuvaletini tamamen yaptığında değil, bu sürece çabaladığında, tuvalete yöneldiğinde, yapmasa bile oturarak beklediğinde de ödül olarak sunulabilir. Abartılı ödüller veya aşırı sevinçlerden kaçınılmalıdır. Bu gibi durumlar çocuğu korkutabilir ve tuvalet eğitimini çok fazla önemsediğinizi düşündürebilir.